Dukla to miasto, w którym przez lata Żydzi stanowili zdecydowaną
większość mieszkańców. Według spisu z 1881 roku żyło tu 2.553 osób
pochodzenia żydowskiego, co stanowiło 84.2% ludności. Z Dukli
pochodzili między innymi Naftali i Gitel Rubinsteinowie, rodzice
Heleny Rubinstein - światowego potentata w branży kosmetycznej.
Dziś w mieście znajdziemy jeszcze ślady po lokalnej społeczności
żydowskiej. Przy ul. Cergowskiej można obejrzeć ruiny synagogi,
wzniesionej w 1758 r. i zniszczonej przez hitlerowców w czasie wojny.
Nieopodal jest też budynek dawnej szkoły żydowskiej.
Cmentarz żydowski w Dukli położony jest na południowym skraju
miejscowości, po prawej stronie drogi w kierunku Barwinka. Nekropolia
składa się z dwóch części - tzw. starego cmentarza, założonego na
początku XVIII wieku i przylegającego do niego nowego cmentarza,
funkcjonującego od około 1870 roku. Na "starym cmentarzu" przetrwało
kilkadziesiąt zniszczonych macew, wiele z nich jest połamanych i
porośniętych mchem. Nowy cmentarz ogrodzony jest murem, można znaleźć
na nim około dwustu dobrze zachowanych nagrobków. Niestety, duża
liczba stell nagrobnych z dukielskich nekropolii została wykorzystana
przez Niemców do regulacji potoku w Smerecznem oraz do prac
budowlanych. Cmentarz żydowski w Dukli jest wpisany do rejestru
zabytków. W 2005 roku nekropolia została uporządkowana przez członków
Polskiej Unii Studentów Żydowskich. Unia we współpracy ze
Stowarzyszeniem na rzecz Rozwoju Dukielszczyzny zamierza także zdobyć
środki na wykonanie dachu synagogi oraz jej ogrodzenie.
Synagoga rabina Cwi Lajtnera w Dukli - została zbudowana w 1884 roku,
przy obecnej ulicy Cergowskiej w pobliżu głównej synagogi. Podczas II
wojny światowej, hitlerowcy zdewastowali synagogę.
Synagoga, bożnica, bóżnica – najważniejsza instytucja judaizmu.
Synagoga - z gr. συναγωγή synagoge: "zgromadzenie, miejsce zebrań" -
odpowiada hebrajskim nazwom: בית הכנסת Bejt Ha-knesset (dom
zgromadzenia - obiekt, miejsce spotkań, przeznaczony przede wszystkim
odprawianiu żydowskich obrzędów religijnych), בית המדרש Bejt
Ha-midrasz (dom nauki, szkoła - miejsce studiowania Tory i Talmudu),
בית תפילה Bejt Tefila (dom modlitwy) - oraz terminom w języku jidysz
שול szul (szkoła), דאַוונשול dawnszul (szkoła modlitwy) jak również
סינאַגאָגע sinagoge. Powszechnie używane słowa w języku polskim
odpowiadające pojęciu synagogi to: bożnica (lub bóżnica - czyli
miejsce poświęcone Bogu, dom modlitwy, szkoła żydowska) lub tempel
(nazwa używana raczej rzadko, oznacza synagogi postępowe budowane
przez Żydów niemieckich, będących pod wpływem Haskali). Wielka liczba
określeń synagogi wynika z jej wielofunkcyjności: nie jest ona tylko
miejscem modlitw i nabożeństw, lecz także miejscem studiowania Tory i
Talmudu, salą zebrań i siedzibą kahału. Synagoga
mieściła różne urzędy
gminne: kancelarię, archiwum, pomieszczenia sądów rabinackich,
skarbiec, a nawet koszerną stołówkę i schronisko z noclegownią. Nie
jest więc ona budynkiem sakralnym w pojęciu chrześcijańskim, nie
składa się tu ofiar, nie oddaje czci obrazom czy posągom, nie
konsekruje się tego budynku.
Jedyną i prawdziwą świątynią, w której służbę ofiarniczą sprawowali
kapłani, była Świątynia Jerozolimska, zburzona przez Rzymian w 70 roku
n.e. Zwoje Tory przechowywane są w synagodze w specjalnej szafie
(świętej skrzyni - Aron Hakodesz) wbudowanej we wschodnią ścianę
synagogi zwróconej ku Jerozolimie, gdzie znajdowała się Świątynia
Jerozolimska. Centralnym miejscem synagogi jest bima - podium lub
pulpit służący do czytania Tory. Wnęka Aren - ha - kodesz przesłonięta
jest zasłoną zwaną Parochet. Ściana, w której znajduje się wnęka zwie
się Mizrach. Synagoga wywodzi sie od świątyni w Jerozolimie, z której
pozostał dziś jedynie mur ją otaczający - dzisiejsza "Ściana Płaczu".
W świątyni wydzielone było "święto świętych" czyli miejsce na Arkę
Przymierza, gdzie znajdował się także stół chlebowy, przeznaczony na 7
bochnów oraz Menora. Od średniowiecza w architekturze synagog pojawiło
się odrębne pomieszczenie dla kobiet - babiniec. Do najstarszych
synagog należą synagogi w Gamli (I w.), w Magdali i na Masadzie w
Palestynie. Pozostałości jednej z piękniejszych synagog antycznych
zobaczyć można w Kafarnaum nad brzegami Jeziora Galilejskiego.
Nowa Synagoga w
Dukli - została zbudowana w 1758 roku, przy obecnej ulicy
Cergowej, na miejscu starej synagogi. Podczas II wojny światowej, w
1940 roku, hitlerowcy spalili synagogę. Po wojnie synagoga służyła
przez krótki okres czasu jako magazyn paliw.
Aron ha-kodesz (hebr. ארון הקודש) - w synagodze szafa ołtarzowa,
służąca do przechowywania rodałów, czyli ozdobne drewniane skrzynki w
której przechowywane są zwoje Tory. Aron ha-kodesz, jeden z
najważniejszych elementów wyposażenia głównej sali modlitwy stoi na
osi ściany skierowanej w stronę Jerozolimy, w Europie na ścianie
wschodniej. Kształt, oprawa szafy, ornamenty zdobiące zależne były od
epoki i kraju, w którym została wykonana.
Aron ha-Kodesz przysłonięta jest zasłoną zwaną parochet, zdejmowaną
podczas modlitw. W 9 dzień miesiąca Aw, będący pamiątką zburzenia
Jerozolimy, zawiesza się czarny parochet, w Rosz ha-Szana i Jom Kippur
natomiast biały. Na nim zawiesza się ponadto pas tkaniny - kaporet,
który symbolizuje wieko Arki Przymierza. Sam parochet składa się z
centralnego kawałka materiału zwanego lustrem oraz dwóch pasów z innej
tkaniny po bokach, które symbolizują kolumny w Świątyni
Jerozolimskiej. Zasłona ta jest odnoszona do bram prowadzących do
sanktuarium Świątyni.
źródła:
Internet
Własne
