Aparaty bez tajemnic

Aparat bez tajemnic

Coraz więcej oferowanych na rynku aparatów fotograficznych wyposażonych jest we wszelkiego rodzaju automatykę. Dotyczy to już nie tylko bardzo rozbudowanych lustrzanek, ale także, a może najbardziej, najpopularniejszych kompaktów. Różnorodne przyciski i przełączniki, oznaczone najczęściej symbolami lub skrótami, mają dopomóc nam w pełnym wykorzystaniu możliwości sprzętu. Często więc użytkownik aparatu, który oczekuje, że po naciśnięciu guzika reszta ,,zrobi się sama", rezygnuje z korzystania z funkcji dodatkowych lub po prostu nie wie czemu one służą. Również producenci w instrukcjach obsługi często informują tylko w jakich sytuacjach powinno się określonych funkcji używać, nie tłumacząc w jaki sposób one działają. Ponieważ raczej trudno jest korzystać świadomie z czegoś, czego się nie rozumie, postaramy się w miarę przystępnie opisać najczęściej spotykane funkcje, ufając, że ułatwi to korzystanie z posiadanego aparatu lub pomoże w podjęciu decyzji przy wyborze aparatu nowego.

PROGRAM. Jest to funkcja całkowicie automatyczna, gdzie przysłona i czas naświetlania dobierany jest bez naszego udziału. Najczęściej w jakiś uśredniony sposób. Im bardziej skomplikowany aparat, tym więcej warunków naświetlania branych jest pod uwagę. Duży wpływ na jakość pracy automatyki ma sposób pomiaru oświetlenia. Im bardziej rozbudowany (np. matrycowy, wieloelementowy) tym precyzyjniej potrafi ocenić sytuację. Dodatkowo istotna jest też skala posiadanych przez aparat czasów pracy migawki i skala otwarcia przysłony - im więcej tym lepiej.

Także całkowicie automatyczne ustawienie, biorące jednak pod uwagę aktualną ogniskową obiektywu (przy użyciu zoom), op. im dłuższa ogniskowa, tym krótszy jest nastawiany czas, Co zmniejsza prawdopodobieństwo poruszenia zdjęcia. Ogniskowa obiektywu ma również wpływ na głębię ostrości zdjęcia, którą reguluje się odpowiednim nastawieniem przysłony.

APERTURE PRIORITY - priorytet tub preselekcja przysłony, inaczej automatyka migawki. W takim trybie ręcznie nastawiamy przysłonę, a czas naświetlania jest do niej automatycznie dobierany. Jest to jeden z najbardziej praktycznych trybów. Jak przy ręcznym nastawianiu, mamy pełną kontrolę nad ekspozycją tyle że zamiast po nastawieniu przysłony odczytywać parametry czasu ze światłomierza, i dopiero go nastawiać, od razu sprawdzamy czy odpowiada nam automatycznie nastawiony czas i albo pstrykamy, albo przy pomocy przysłony regulujemy czas.

SHUTER PRIORITY - priorytet tub preselekcja migawki, inaczej czasu naświetlania, automatyka przysłony. Tak jak w przypadku preselekcji przysłony, nastawiamy ręcznie jeden z parametrów ekspozycji, w tym przypadku czas naświetlania. Sposób działania i zalety jak przy preselekcji przysłony. Tryb używany najczęściej podczas fotografii ruchu, kiedy planujemy zapisać jego dynamikę. Np. nastawiając odpowiednio długi czas uzyskujemy rozmycie obrazu, a przy krótkim czasie możemy go zatrzymać.

MANUAL - tryb ręczny. Korzystając ze wskazań światłomierza dobieramy ręcznie parametry - czas naświetlania i przysłonę. Używanie tego trybu wymaga nieco czasu i praktyki, jednak jest najlepszą szkołą fotografii, po-zwalającą na własnych błędach zrozumieć zasady naświetlania i zależności pomiędzy czasem i przysłoną. Ręczne nastawy umożliwiają również kreowanie specjalnych obrazów (prześwietlenia lub niedoświetlenia) w celu uzyskania efektów specjalnych.

BULB - tryb stałego otwarcia migawki, a dokładniej od wciśnięcia spustu do jego zwolnienia. Często spotykane są też funkcje programowania czasu otwarcia. Przydatne przy zdjęciach nocnych, przy których czas naświetlania często przekracza 1 min. Zdjęcia w tym trybie należy wykonywać ze statywu lub aparatu postawionego na twardym podłożu. Przydatna jest funkcja samowyzwalacza, Pozwala ona na wyzwolenie migawki przy funkcji B jednak tylko w przypadku zaprogramowanego wcześniej czasu) bez poruszenia aparatu.

Programy tematyczne. Automatyczne ustawienia zaprogramowane tak, aby wybierały najkorzystniejsze parametry naświetlania w najbardziej typowych sytuacjach zdjęciowych.

SPORT - tzn. zdjęcia w ruchu. Zautomatyzowana preselekcja czasu. W celu uniknięcia poruszenia zdjęcia, aparat ustala krótki czas naświetlania, dobierając do niego przysłonę. Podczas fotografowania poruszających się obiektów potrzebne jest tzw. prowadzenie, czyli nadążanie obiektywem za ruchem w celu utrzymania ostrości. Automatyka preselekcji polega na tym, iż to aparat decyduje, jaki ma być czas i koryguje go w przypadku złych warunków oświetleniowych.

LANDSCAPE MODE - krajobraz. Przy tym programie ważne są dwa z nastawień. Po pierwsze, ostrość ustawiana jest na nieskończoność, a po drugie, na ile pozwalają warunki oświetleniowe, maksymalnie zamykana jest przysłona. Powoduje to taki efekt, że uzyskujemy dużą głębię ostrości i jednocześnie krajobraz, który fotografujemy, jest wyraźny. Takie nastawienie daje głębię ostrości najczęściej od 1,5-2 m od obiektywu aż po horyzont.

PORTRAIT MODE - tryb portretowy. Jak nazwa wskazuje, nastawienie używane jest przy fotografii portretowej. Spotykane praktycznie tylko w aparatach z obiektywem zoom. Aparat przyjmuje wtedy ogniskową ok. 80 mm oraz czas naświetlania dobrany do przysłony mniej więcej f = 4-5,6. Powoduje to dobre oddanie proporcji twarzy, a jednocześnie mała głębia ostrości rozmywa tło. Dzięki temu twarz fotografowanej osoby jest wyraźna, a przez rozmycie tła staje wyraźnie głównym tematem obrazu.

TV - zdjęcia z ekranu telewizyjnego lub monitora. Funkcja ta polega głównie na nastawieniu czasu na dłuższy niż 1/30 s. Unika się w ten sposób poziomych pasów na zdjęciu, gdyż czas odnawiania ekranu jest krótszy niż 1/30 sekundy.

BACKLIGIIT COMPENSATION - kompensacja (korekcja) ekspozycji. Rozbudowany pomiar oświetlenia przydatny w sytuacjach zdjęć z jaśniejszym tłem, np. sylwetki w otwartym oknie. Najczęściej odrobinę "prześwietla" tło, dzięki czemu pierwszy plan naświetlony jest prawidłowo. Polega to na wyborze elementu obrazu (najczęściej osoby), na którego oświetlenie nastawiane są warunki ekspozycji.

CLOSE-UP lub MACRO, czyli zdjęcia z bliska. Tryb przydatny do fotografii niewielkich przedmiotów. W kompaktach rzadko spotyka się prawdziwy tryb macro - pozwalający na odwzorowania mniej więcej 1:1. Częściej występujący - close-up, służy do fotografii np. kwiatów. Funkcja ta polega głównie na zmianie zakresu ostrości, w lepszych aparatach wpływa również na nieznaczną korekcję pomiaru światła. W obiektywach zmiennoogniskowych najczęściej następuje zmiana ustawienia soczewek, tak, że w trybie macro możemy jedynie ustawiać ostrość (bez regulacji ogniskowej) w niewielkim zresztą zakresie.

EXPOSURE COMPENSATION - jak w kompensacji automatycznej, jednak korekcję ustawia się ręcznie. Wymaga to już pewnego doświadczenia, jednak bardzo rozszerza możliwości aparatu. Do łącznie praktycznie ze wszystkimi innymi trybami. Pozwala na korekcję w obie strony, tzn. doświetlania lub nie doświetlania. Bardzo przydatne w warunkach silnego kontrastu, np. na słonecznej plaży czy śniegu lub przy zdjęciach pod światło.

BRACKETING - korekcja naświetlania w powiązaniu ze zdjęciami seryjnymi. Najczęściej trzy kolejne klatki naświetlane są tak, że pierwsza jest nie doświetlona, druga zgodna z pomiarem, a trzecia prześwietlona. Właściwie można by rozpisać całe wariacje odmian bracketingu. Z reguły można ustawiać stopień korekcji. Całość sprowadza się do tego, iż w niepewnych warunkach oświetleniowych jedno z tych trzech (lub więcej) zdjęć będzie poprawnie naświetlone.

FLASH COMPENSATION - korekcja siły błysku. Dość zaawansowany tryb, w uproszczeniu ręczna regulacja siły błysku. Funkcja wymagająca doświadczenia, najbardziej przydatna w połączeniu z nastawami ręcznymi. Pozwala nam decydować o skali doświetlenia obrazu. W wielu sytuacjach możemy decydować, np. o skali doświetlenia pierwszego planu w sytuacji światła mieszanego.

NIGHT, NIGHT PORTRET, SUPER NIGHT PORTRET - różne rodzaje trybów do zdjęć w nocy. Najczęstszą sytuacją jest fotografowanie osób nocą na tle rozświetlonych budynków. Jednak jeżeli skorzystamy po prostu z lampy błyskowej, wyjdą nam jasne postacie na czarnym tle. Jeżeli wyłączymy lampę i wybierzemy długi czas naświetlania - tło wyjdzie ładnie, jednak na pierwszym planie pojawią się czarne sylwetki. Programy nocne łączą ze sobą obie funkcje, tzn. wybierają długie naświetlanie, tak aby naświetlić obraz tła i jednocześnie wyzwalają niepełny błysk lampy. Nocny portret łączy te funkcje z trybem portretowym. W bardziej rozbudowanych aparatach dodatkowo na czas dłuższego naświetlania ostrość ustawiana jest na nieskończoność, a na moment błysku przestawiona na doświetlane osoby (przedmioty). Tak jak w trybie B zalecany jest statyw, lub po prostu postawienie aparatu na twardym podłożu i wyzwalanie z samowyzwalacza, żeby uniknąć poruszenia zdjęcia.

SLOW SYNCHRO - synchronizacja błysku lampy z długimi czasami naświetlania. Podobnie jak funkcja night, służy do fotografowania w nocy. Występuje głównie w aparatach bardziej rozbudowanych i polega na dostosowaniu siły błysku lampy do ustawionej przy naświetlaniu przysłony oraz odległości.

AUTO - automatyczna lampa błyskowa. Automatyka aparatu decyduje o tym, kiedy włączyć lampę (ocenia warunki oświetleniowe), często też jednocześnie reguluje siłą jej błysku. Bywa jednak, że aparat wyposażony jedynie w tryb automatyczny często nadużywa błysku i "psuje" zdjęcia wymagające zamiast błysku, dłuższego naświetlania. Dlatego lepiej sprawdzają się aparaty posiadające oprócz funkcji auto, chociażby możliwość wyłączenia lampy.

ON - lampa błyskowa włączona na stałe. W takim ustawieniu błysk lampy wyzwalany będzie przy każdym zdjęciu. Przydaje się np. do doświetlania cieni w jasny dzień, głównie przy zdjęciach pod światło. Uproszczona wersja fill-in, jednak w przypadku doświetlania zdjęć w słoneczną pogodę równie skuteczna.

OFF - lampa błyskowa wyłączona. Niezależnie od warunków oświetleniowych ekspozycja ustawiana jest tylko do światła zastanego. Funkcja służąca właśnie do sytuacji ze światłem zastanym. Dzięki niej możemy, np. wykonać nastrojowe zdjęcie w ciepłym (żółtym) świetle żarówki lub po prostu zdjęcie nocnego miasta, neonów itp. Pozwala też robić efektowne zdjęcia pod światło, pozostawiając zacienione fragmenty.

FILL-IN - błysk wypełniający. Bardziej rozbudowana wersja lampy stale włączonej. Również uzyskujemy błysk przy każdym zdjęciu, jednak z założenia jest to słabe doświetlenie. W niektórych modelach automatyka bierze pod uwagę odległość, na jaka jest ustawiona ostrość i parametry ekspozycji. Dobiera siłę błysku tak, aby wypełnić światłem miejsca nie doświetlone. Pozwala na wykonywanie zdjęć pod światło lub w przypadku silnego oświetlenia bocznego (plaża, śnieg np.).

RED-EYE REDUCTION - redukcja efektu czerwonych oczu. Z pewnością każdy z nas się spotkał ze zdjęciami, głównie we wnętrzach, na których osoba patrząca w obiektyw ma zamiast tęczówek, czerwone, lekko świecące kropki. Wynika to po prostu z budowy naszych oczu, które w pewnych warunkach odbijają światło. Nie ma idealnej metody na zlikwidowanie tego zjawiska, istnieje jednak kilka sposobów na jego zredukowanie, tak, że zdarza się ono bardzo rzadko i jest ledwo widoczne. Najczęściej stosuje się serię króciutkich błysków wstępnych, podczas których oko dostosowuje się do światła (jakby zamyka) i odbicie jest minimalne. Inną metodą są podobne błyski przy użyciu czerwonej diody LED lub po prostu poprzez odsunięcie lampy od obiektywu, tak, by zmienić kąt odbicia światła.

SAMOWYZWALACZ - bardzo przydatna funkcja, polegająca na opóźnieniu wyzwolenia migawki. Powala zrobić zdjęcie samemu sobie, np. dołączyć do fotografowanej grupy.

MULTIPLE EXPOSURE - wielokrotna ekspozycja. Często podwójna. Funkcja naciągu migawki bez przesuwu filmu. Umożliwia dwu- lub wielokrotne naświetlanie jednej klatki. Pozwala to na nakładanie na siebie obrazów. Wymaga pewnej wprawy w użyciu, lecz daje często bardzo ciekawe efekty. Najczęściej spotykane jest nałożenie na siebie zdjęć nocnego miasta z wiszącym nad nim wielkim księżycem. Pozwala na uzyskanie w całkiem prosty sposób wielu ciekawych i zaskakujących efektów specjalnych

- zdjęcia pojedyncze. Funkcja w aparatach z automatycznym przesuwem filmu. Po naciśnięciu spustu aparat wykonuje tylko jedno zdjęcie, nawet jeżeli wciąż trzymamy wciśnięty wyzwalacz. W celu wykonania ponownego zdjęcia należy puścić spust i wcisnąć go ponownie. Zapobiega to wykonaniu serii zdjęć przez pomyłkę.

CONTINIUOS SHOOTING - zdjęcia seryjne. Tryb pozwalający na wykonanie wielu zdjęć następujących bezpośrednio po sobie. Po wciśnięciu spustu aparat wykonuje kolejne zdjęcia aż do wyłączenia wyzwalacza. Funkcja ta pomaga przy wykonywaniu zdjęć w ruchu, znacznie zwiększając prawdopodobieństwo trafienia udanej klatki. Pozwala np. zarejestrować krok po kroku jakieś wydarzenie. W bardziej skomplikowanych aparatach współpracuje z ciągłym (nadążającym lub przewidujący autofokusem). Spotykane jest również połączenie ze zmianą ogniskowej obiektywu, tak, że każde kolejne zdjęcie jest inaczej skadrowane.

AUTOFOCUS. Automatyczne ustawianie ostrości. Ta bardzo powszechna funkcja dzieli się jeszcze na kilka typów:

- A - czyli automatyczny, nastawiający ostrość najczęściej po połowicznym wciśnięciu spustu. Często połączony z możliwością zatrzymania, to znaczy po nastawieniu ostrości wciskamy spust odrobinę dalej, blokując nastawienie, i możemy je przenieść na inny obiekty. Często przydatne, gdy potrzebujemy ustawić ostrość w innym miejscu pola obrazu niż to, na które jest ona nastawiana (najczęściej środek).

- S - single. Pojedyncze ustawienia na przedmioty nieruchome z automatycznym zatrzymaniem po nastawieniu. Aby aparat kontynuował nastawianie, należy puścić spust i wcisnąć go ponownie.

- C - continiuos. Ciągłe, tj. reagujące na zmienną odległość od fotografowanego obiektu. W prostszych wersjach nadążające, czyli zmieniające ostrość wraz ze zmianą odległości. Bardziej skomplikowane wersje posiadają autofokus przewidujący, czyli analizujący ruch obiektu i ustawiający ostrość tam, gdzie powinien on się za ułamek sekund znaleźć. Najlepiej sprawdzający się przy fotografii obiektów zbliżających się lub oddalających po linii ogniskowej.

FIX FOCUS, FOCUS FREE. Stałe ustawienie ostrości. Stosowane w najprostszych kompaktach, co znacznie obniża ich cenę. Bazuje na krótkiej ogniskowej oraz małym otworze przysłony (małej jasności), tak iż powstaje głębia ostrości obejmująca swym zasięgiem obszar od ok. 1,5 m do nieskończoności. Niestety kosztem jakości obrazu.

MANUAL FOCUS. Ręczne nastawianie ostrości. Bardzo przydatne przy fotografii w złych warunkach oświetleniowych. Tak jak przy ręcznej ekspozycji, pomagające "zrozumieć" fotografię, zmuszające do odrobiny zastanowienia nad wyborem pola ostrości.

INFINITY MODE. Zablokowane nastawienie ostrości na nieskończoność. Przydatne przy zdjęciach krajobrazów, kiedy to autofokus może wybrać nastawienie na np. bliższe drzewa. Funkcja umożliwia także zdjęcia przez szybę, na przykład z autokaru wycieczkowego.

PANORAMA - czyli format panoramiczny. Tryb w którym naświetlone zostaje zdjęcie w formacie o innych - rozciągniętych proporcjach. Szczerze powiedziawszy funkcja raczej zbędna, gdyż naświetlając klatkę normalnie, możemy później poprosić w laboratorium o naświetlenie w takim jak format panoramiczny kształcie, ewentualnie naświetlić większą odbitkę i obciąć ją nożyczkami. Każde zmniejszenie powierzchni negatywu powoduje rzeczywisty spadek rozdzielczości (jakości) obrazu.

APS - ADVANCED PHOTO SYSTEM. Format fotografii naświetlający węższą niż standardowe (35 mm) kliszę. Jest ona jednak lepiej zabezpieczona w kasecie, tak, że kontakt z kliszą ma tylko laborant. System stworzony specjalnie dla aparatów kompaktowych, niższej niż 35 mm jakości, jednak prostszy w obsłudze. Na krawędzi filmu zapisywane są różne informacje pomocne przy wywoływaniu, oraz data lub nawet napisy mogące być później wydrukowane na odwrocie odbitki. Ciekawą funkcją oferowaną w niektórych aparatach APS jest MRC - Mid Roll Change - czyli wymiana częściowo wywołanego filmu. Dzięki temu możemy nosić przy sobie kilka rolek (np. niskiej i wysokiej czułości, czarno-białą i kolorową). Jest to także wygodne, gdy różne osoby używają jednego aparatu. Po ponownym włożeniu częściowo naświetlonej rolki zostanie ona przewinięta do pierwszej wolnej klatki i będzie mogła być używana dalej). Jedną z najbardziej reklamowanych funkcji systemu APS są trzy formaty zdjęć. Jest to jednak tak, jak w przypadku panoramy - wycinek tej samej klatki.

Wiele firm stosuje różnorodne odmiany opisanych wyżej głównych funkcji czy trybów, z reguły niewiele różniących się od siebie. Najczęściej też każda z firm stara się używać do ich określania własnych nazw. Znajomość sposobu działania tych programów z pewnością pomoże przy wyborze aparatu. Jeżeli będziemy zwracali uwagę na sposób działania poszczególnych funkcji, a nie ich niezwykle nazwy (super, extra ad.), unikniemy wpuszczenia w maliny.

Tak naprawdę, to od czasów wynalezienia aparatu fotograficznego najistotniejszą jego częścią jest obiektyw. Koniecznie wybierajmy wśród modeli zaopatrzonych w szklane soczewki, najlepiej z jak największym otworem względnym. To znaczy z jak najbardziej otwartą przysłoną. Chodzi o parametr podawany razem z ogniskową obiektywu, np. 50mm f:2,8. Jest to obiektyw a ogniskowej 50 mm i maksymalnym otwarciu przysłony 1:2,8. Upraszczając, im niższa jest ta wartość tym więcej światła można przepuścić przez obiektyw. Pozwala to na uzyskanie dużo wyższej jakości zdjęć przy słabym oświetleniu. Drugą, najistotniejsza po obiektywie częścią aparatu jest migawka. Im większy jest jej zakres, tym szersze możliwości naświetleń oferować będzie aparat. W dobrych aparatach zakres ten będzie obejmował czasy od kilkudziesięciu sekund po jedną kilkutysięczną część sekundy. Dobrze też, aby dostępny był czas B.

Wysokiej klasy aparaty kompaktowe oferują nam jakość zdjęć porównywalną z małoobrazkowymi aparatami profesjonalnymi, chociaż oczywiście nie posiadają możliwości wymiany obiektywu (co jest największym ograniczeniem) i z reguły nie mają kontaktu do zewnętrznej lampy błyskowej. Są jednak dużo mniejsze, lżejsze i prostsze w obsłudze. Chociaż zakup dobrego kompaktu to niemały wydatek, warto wybrać lepszy model. W przypadku ,,rodzinno-wyjazdowej fotografii' aparat kupuje się na lata. Jeżeli chcemy, aby nasze zdjęcia były udane i dobrej jakości, warto dokładnie zastanowić się przed zakupem i być może czasem wstrzymać się nieco i dołożyć parę złotych, aby później nie żałować pochopnej decyzji. Jeżeli piszemy o jakości fotografii, zawsze polecam korzystanie z markowych, a jeszcze lepiej sprawdzonych przez nas lub znajomych laboratoriów. Z reguły laboratoria takie są droższe, jednak warto wziąć pod uwagę fakt, że te dopłacane pieniądze amortyzują się w jakości pamiątek przez wiele lat. To samo oczywiście dotyczy filmów. Nie jest niestety możliwe, aby film za 8 zł był równie dobry, jak ten za 20 zł.

Zakup aparatu nie jest oczywiście sprawą życia i śmierci i w sytuacji, kiedy ktoś planuje fotografować bardzo rzadko i niewiele, zupełnie wystarczające są kompakty o podstawowych możliwościach i w przystępnej cenie. Jeżeli jednak planujemy częste fotografowanie, np. lubimy podróżować i pragniemy później wielokrotnie wspominać tamte przeżycia, warto zadbać, aby zdjęcia były dobrej jakości. Fotografowanie naprawdę nie jest trudne, wystarczy trochę chęci, czasu i uwagi, a efekty z pewnością nie raz nas zaskoczą.